Tüm Orta Anadolu'da olduğu gibi Kara Hisar-ı Demürlü yöresinde de kutsal kabul edilen, hakkında ilahi manalımenkıbeler anlatılan tekke, türbe ve adak yerleri yaygın olarak bulunmaktadır.

    Bu tekke, türbe ve adak yerleri dede, baba, ata, ulu gibi adlarla adlandırılır. Buralarda yatan zatların "Şehit, Alim, Evliya" oldukları yönünde rivayetlerde bulunur.

    Anadolu'nun fethine katılmış ve burada şehit düşmüş askerlere ait olduğu kabul edilir. Bundan dolayıdır ki yörede bu zatların adını taşıyan insanlara sık sık rastlanır.

    Buna örnek: Kırşehir yöresinde "Kütük", Kırıkkale yöresinde "Himmet-Ümmet", Haydar, Sultan"; Sungurlu-Kızılırmak-Uğurludağ yöresinde "Ergülü" adının yaygın olarak bulunması verilebilir.

    "Duman Dede, Ardıç Dede, Dümbelek Dede, Çapa Çap Dede, Abdal Dede, Arap Dede, Dede Ardıç, Abdal Ata, İbrahim Dede, Yemli Han Dede, Halil Dede, Hasan Dede, Hüseyin Dede, Üç Dede (Halil İbrahim, Mulla Osman, Kara İlyas), Himmet Dede, Yemlihan Dede, Dede, Dedeyüzü, Dedeli, Kız Dede, Işıklı Baba, Ergülü Baba, Çırçır Baba, Halil Baba, Yıkıcı Baba, Tosun Baba, Koçi Baba, Tokuş Baba, Nöbeti Baba, Kartal Baba, Kara Baba, Sarı Baba, Yığılı Taşlar (Çizmeli Tepesi, Halil Baba, Tekke), Üçler, Yediler, Kırklar, Hıdır, Löbeti, Kurtuş, Tülü, Hüseyin Gazi Tekkesi, Garipçe, Güllüce, Mestan, Tek Mezar, Ardıç Ağacı, Dede Ardıç, Kara Ardıç, Çınar Ağacı, Meşe Ağacı, Karaağaç, Ahlat-Alıç Ağacı, Çam Ağacı, Karaçalı, Kuşburnu, İğde Ağacı, Kara Kütük ve Dut Ağacı" dır. 


1- DEDE ADIYLA ANILAN TEKKE, TÜRBE VE ADAK YERLERİ 

    "Duman Dede, Ardıç Dede, Dümbelek Dede, Çapa Çap Dede"; Aydıncık ilçesi idari sahasında bulunan yükseltilerde yer almaktadır.

 
Abdal Ata;  Çorum ili Abdal Ata Köyü mevkii. (Abdal Ata ile ilgili geniş bilgi değişik başlıklarla verilmiştir.)

Abdal Dede; Boğazkale ilçesi Hamallı-Beyyurdu Köyü içerisinde bulunmakta ve adı geçen köyümüzde yaşayan Abdal adı taşıyan oymakların ataları olduğu kabul edilmektedir.

    Yörede yıllanmış bazı ağaçlar "Dede Ardıç, Dede Ağacı, Dede Çalısı" gibi adlarla anılır. Haklarında ilahi içerikli menkıbeler anlatılıp, dallarına çaput bağlanır, çevresinde yağmur duası gibi dilek ve isteklerde bulunulup, kutsal kabul edilirler.

İbrahim Dede; Boğazkale ilçesi Evci beldesi mevkiindedir. Bu mezar etrafında bulunan meşe ağaçları da Dede Ağaçları adıyla adlandırılır ve kutsal kabul edilir. Alaca ilçesi idari sahasında kurulmuş olan İbrahim Köyünü kuran kişi söz konusu kişiyle ilişkilendirilebilir.

Yemli Han Dede; Sungurlu ilçesi Karaçay köyü civarında bulunan bu adak yerinin hakkında diğer adak yerlerinde olduğu gibi ilahi manalı menkıbeler anlatılır.

Arap Dede; Uğurludağ ilçesi ile İnalözü köyü civarında bulunur. Üzerine yapı, başka bir ifade ile inşaat kabul etmediği inancıyla onarılamadığı söylenir.

Halil Dede, Hasan Dede, Hüseyin Dede; Menkıbeye göre, bu Allah dostu üç kardeş Anadolu'nun fethine katılmış ve türbelerinin bulunduğu bu bölgelerde şehit düşmüştür.

    Halil Dede; Bektaş-i şeyhlerinden olduğu sanılır ve Halil Dede'ye ait yörede iki türbenin bulunduğu bilgileri aktarılır. Bunlardan bir tanesi Hacı Bektaş-i Veli'nin Türbesi yanında diğerininde yeri üzerine çalışmalarımız sürdürülmektedir.

    Hasan Dede; Kırıkkale ili sınırları içerisinde kendi adıyla bilinen kasaba civarında şehit düşmüş ve türbesi buraya yapılmıştır.

    Hüseyin Dede; Keskin ilçesi mıntıkasında şehit düşmüş ve kendi adıyla anılan tepe üzerine türbesi yapılmıştır.

Üç Dede; "Halil İbrahim Dede, Mulla Osman Dede, Kara İlyas Dede" adıyla anılan bu Allah dostu şahsiyetler hakkında birden fazla milli ve dini içerikli menkıbe anlatılmaktadır.

    Bir menkıbeye göre, Üç Dede Türbelerinde yatan zatlar, Hüseyin Gazi'nin askerlerindendir. Ve yapılan bir seferde bugün türbelerinin bulunduğu, Çorum, Yozgat, Kırıkkale il sınırlarının kesiştiği bölgede şehit düşmüşlerdir.

"Halil İbrahim Dede" nin türbesi Yerköy ilçesine bağlı eski adı Kurruk yeni adı Çamlıbel köyü civarında, "Kara İlyas Dede" nin türbesi İhsangazili köyü civarında, "Mulla Osman Dede" nin türbesi ise Yozgat karayolu kenarında bulunmaktadır.

Himmet Dede; Bektaş-i şeyhlerinde bir aşiret lideri olduğu sanılır. Himmet Dede'ye bağlı cemaat ve oymakların yörede yaygın olarak bulunduğu gerek arşiv araştırmaları, gerekse saha araştırmalarından anlaşılır.

    Kalecik ilçesi Yalın köyü mevkiinde bir yükseltiye adını vermiş bulunan Himmet Dede'nin kabrinin bu yükseltide bulunduğuna inanılır.

    Keskin ilçesi Kevenli köyü mezarlığında Himmet Dede adıyla bir zatın türbesinin bulunduğu ve bu türbenin köy ahalisi tarafından Allah dostu olarak nitelendirildiği bilinir.

Kız Dede; Sungurlu ilçesi Derkışla köyü mıntıkasında bulunmaktadır.

Dede; Akçakent ilçesi Ödem köyleri arasında bir yükseltide bulunur.

Dede; Delice ilçesi Halıtlı köyü mıntıkasında bulunur.

Dedeli; Sungurlu Hacılarhanı köyü mevkiindedir.

Dedeyüzü; Delice ilçesi Çatallıkarakoyunlu köyü arazisi içerisinde bulunur.



2- BABA ADIYLA ANILAN TEKKE, TÜRBE VE ADAK YERLERİ

Işıklı Baba; Delice ilçesi Kuzeyyurt ile Dayıncık köylerinin ortak kullanımında ve bölgesinin en yüksek rakımlı bir yerinde bulunur. Çevresinde bulunan ardıç ve çınar ağaçlarıyla özleştirilmiş bulunan türbede geceleri ışık yandığı ve bu ışığın yaklaştıkça yok olduğu kabul edilir.

Ergülü Baba; Türbesi ve vakfiyeleri Sungurlu ilçesi Yörüklü beldesi mevkiinde bulunur, XVI-XVII. yüzyıllarda yaşadığı bilinir.

Çırçır Baba; Sungurlu ilçesi Hacılar Hanı köyü;

Halil Baba; Çorum ili Tıkman köyü;

Yıkıc Baba; Alaca ilçesi Çomar köyü;

Sarı Baba; Yozgat ili Çadırardıç beldesi;

Tosun Baba; Sungurlu ilçesi Çukurlu köyü mıntıkasında bulunmaktadır.

"Koçi Baba, Tokuş Baba, Nöbeti Baba, Kartal Baba, Kara Baba, Sarı Baba" ile ilgili geniş bilgi kitaplarımızda verilmiştir. Bakınız.


3-YIĞILITAŞ ADI VERİLEN TEKKE, TÜRBE VE ADAK YERLERİ

    Türk-İslam kültüründe şehit mezarları şehidin şehadet şerbeti içtiği yerin yüksek rakımlı bir yerrine yapılır ve mezar çevresi şehidin sefer sırasında öldürdüğü düşman askeri sayısı kadar taşla çevrilirdi.

    Yine, Anadolu Türk-İslam kültüründe şehit mezarları kutsal sayılır, insanların adaklarını adayıp, dileklerini dilediği ve bunun için deva aradığı yerlerin başında yer alır.

    Yörede bulunan "Yığılı Taş" mezarları, ortak özellikle olarak bölgelerinin yüksek rakımlı tepeler üzerinde bulunması, adak, dilek sahibinin her dilek ve isteği için mezar üzerine üç taş atma geleneği olduğu, aksi halde isteklerinin yerine gelmeyeceği inancı vardır.

    Yörede bulunan "Yığılı Taş" mezarları şehitlik geleneği ile yapıldığı görülse de "Kara Baba" gibi Anadolu ereninin mezar yapım geleneği ile büyük benzerlik taşımaktadır. "Kara Baba"nın, Koçi Baba ile Hacı Bektaş-i Veli felsefesinin birer elçisi olması "Yığılı Taş" mezarlarında yatan zatların Bektaş-i Şeyhleri olabileceği ihtimalini güçlendirmektedir.

    Sungurlu ilçesi Sarıkaya köyünün kuzeyi, Yorgalı köyünün güneyi ve Derekışla köyünün batısında yer alan 1053 rakımlı Bozbel denen mevkide bulunan üzeri tonlarca taşla kapatılmış "Yığılı Taş" adlı mezar;

    Sungurlu ilçesi Kavşut beldesi mıntıkası "Çizmeli Tepesi" adı verilen mevkide bulunan "Yığılı Taş" mezarı;

    Boğazkale ilçesi Evren kasabasında bulunan "Yığıl Taş" adıyla anılan mezar; bu mezarın daha sonraları bozulduğu rivayet edilmektedir.

    Tıkman köyü sınırları içerisinde bulunan Halil Baba adı verilen ve "Yığılı Taş" geleneği ile yapılmış mezar;

    Uğurludağ ilçesi Büyük Erikli köyü mıntıkasında bulunan "Yığılı Taş" adı verilen bir mezar;

    Sungurlu ilçesi Beşkız köyü ile Boğazkale ilçesi civarında bulunan Çarşıdere köyü arazileri arasında küçük bir tepe üzerinde "Kara Baba" adıyla anılan mezarların üzerinde bulunan tonlarca taşın aynı inanç biçiminden dolayı oluştuğu anlaşılır.


4- ŞEHİTLİKLER

Üçler, Yediler, Kırklar; Seyit Battal Gazi ile birlikte Anadolu'nun fethine katılmış ve burada şehit düşmüş şehit mezarlarıdır.

    Menkıbeye göre Üç asker Denek Dağının bir bölgesinde, Yedisi başka bir bölgesinde, Kırkıda başka bir bölgesinde şehit düşmüş ve yöre halkı şehitlerin şahadet yerlerine temsili olarak birer türbe yapmışlardır.

Hıdır, Löbeti, Kurtuş Kardeşler; Rivayete göre Anadolu Seferine katılan bu üç kardeşten Hıdır, Çorum yöresinde, Löbeti Boğazkale yöresinde, Kurtuluş Yozgat-Çadırardıç Beldesi'nde şehit düşmüş ve bu şehitlerin şahadet mertebesine ulaştıkalrı yerlere bölge ahalisi tarafından birer türbe yapılmıştır.

    Ayrıca, son yüzyıl ve günümüzde cereyan eden Osmanlı-Rus Savaşı, Balkan Savaşı, 1. Dünya Savaşı, İstiklal Savaşı, Şeyh Sait İsyanı, Kore Savaşı, Kıbrıs Barış Harekatı ve bölücü terör ile mücadele de şahadet mertebesine çıkmış şehitlerin mezarları kutsal kabul esilir ve haklarında ilahi manalı söylemlerde bulunurlar.

5- KUTSAL KABUL EDİLEN AĞAÇLAR

Dede Ardıç; Sungurlu ilçesi Çukurlu, Yarımsöğüt, B. Polatlı ve Sarıkaya köylülerinin ortak kullandığı anız ve yüksek bir bölgede bulunan yan yana dizilmiş üç tane çok yaşlı ardıç;

    Yine aynı ilçenin Çiçekli Keller Köyü Kapıkaya mevkiinde bulunan ve Dede Ardıç adıyla adlandırılan ardıç;Boğazkale ilçesi Beyyurdu köyünde bulunan ve Dede Ardıç adı verilen bir ardıç;

Kara Ardıç; Sungurlu ilçesi Kemallı köyü mevkiinde bir ardıç; Çarşıdere köyü mevkiinin bir yükseltisinde bulunan ve Kara ardıç adıyla anılan ardıç; Yerköy ilçesi Derebağ köyünde bulunan bir ardıç;

    Delice ilçesi Yeniyapan köyü mevkiinde bulunan ve ardıcın başı adı verilen bölgede bulunan ardıç; Boğazkale ilçesi Fındıklı köyü mevkiinde bulunan ardıç; Kalecik ilçesi Yalım köyü mevkiinde ardıç;

Çınar Ağacı; Sungurlu ilçesi Çiçekli Keller ile Çamoluk köyü civarında bulunan ve yakın geçmişimize kadar Ulu ağaç adıyla anılan bir çınar;

    Delice ilçesi Dayıncık, Kuzeyyurt ile Ortakışla köylerinin ortak kullanımında bulunan çıralı ya da Dede ağacı adı verilen bir yükseltideki asırlık çınar;

Meşe Ağacı; Boğazkale ilçesi Evci beldesi mevkiinde İbrahim Dede adı ile anılan türbe civarında bulunan meşe ağaçları; Sungurlu ilçesi Yorgalı köyünde bulunan meşe koruluğu; Derekışla köyünde "Dede" adı verilen mevkide bulunan yıllanmış meşeler;

    Çavuş köyü mevkiinde iki yaşlı meşe; Çukurlu köyünde Tosun Baba adı verilen yaşlı meşe; Körkü köyünde Abidin Ağa adı verilen türbe bölgesindeki meşeler; Uğurludağ ilçesi Gökçeağaç köyü Akseki mevkiinde bulunan meşe ağaçları; Delice ilçesi Kuzeyyurt köyü mevkiinde bulunan yaşlı bir meşe.

Karaağaç; Sungurlu ilçesi Çayan köyü mevkiinde bulunan İsmail Bahçesi ve yahut Tülü adı verilen arazide küçük bir karaağaç koruluğu; K. Polatlı köyü içmece mevkiinde bulunan bir karaağaç; Gökçam köyü mevkiinde bulunan bir karaağaç; Çadırhüyük köyü mearlığında kurumuş bir karaağaç.

Ahlat - Alıç Ağacı; Sungurlu ilçesi Kertme köyü mevkiinde bulunan alıçlar; Akçakent ilçesi Ödemiş köyleri arasında Dede adı verilen türbe çevresinde bulunan iki ahlat;

    Sungurlu ilçesi Kula köyü civarında ISıtma çalısı adı verilen alıç; Delice ilçesi, Elmalı köyü ve İmirli köyü mevkiinde bir ahlat; Çiçekdağı ilçesi Hacıhasanlı - Hacıahmetli - İbikli köyü mevkiinde ahlat (bu ahlat yol yapımı gerekçesiyle kesilmiştir); Çepni köyü Ziyarettepe mevkiinde bulunan ahlatlar.

Çam Ağacı; Sungurlu ilçesi Oğlaközü köyünün Karacerekadıyla anılan yğkseltisinde bulunan çam ve meşe ağaçları; Uğurludağ ilçesi Küçük Erikli köyü mevkiinde çam.

Karaçalı/Siğle; Uğurludağ ilçesi Gökçeağaç köyü arasında bulunan ve Çaputlu çalı olarak adlandırılan bir kara çalı; Sungurlu ilçesi Kemallı köyünde Zilliyatın tepe adlı mevkide bulunan iki yaşlı çalı; Yirce köyünde bir yaşlı çalı; Çevheri köyünde bir çalı; Arabaçayı köyünde Siğle çalısı;

    Çiçekli Keller köyü arazisinde Koca çalı adıyla anılan yaşlı bir çalı; Tuğlu beldesi, Eski ve Pekmezli mevkilerinde bulunan çok yaşlı kara çalılar; Sarıcalar köyü mevkiinde bulunan Karaçalı; Sarıkamış mezrasında bulunan Karaçalılar.

Kuşburnu; Uğurludağ ilçesi Büyük Erikli köyünde "Yığılı Taş" adı verilen türbe civarında bulunan kuşburnu.

İğde Ağacı; Tüm bölgede iyi karşılanan bir ağaç olup, küçük dalları boncuklarla birlikte dizilerek ilgili yerlere takıldığında muhatabın nazardan korunacağına inanılır. Çiğdem gezdirme denilenkültürel oyunda yalnız iğde ağacının kullanılması, iğde ağacına verilen önemi belirginleştirir.

    Günümüze, Akaçakent ilçesi Ödemiş köyleri arasında bulunan bir iğde ağacı; Bayat ilçesi Sağpazarı köyü mevkiinde bulunan kızlar mezarı adı verilen bölgede eskiden iğde koruluğu olduğu ve burasının günümüzde kutsal kabul edildiği bu örneklerdendir.

    Yörede meyve ağaçlarıyla ilgili daha etkili inanç ve yaptırımlar bulunur.

Dut Ağacı; Hacı Bektaş ilçesi, Hacı Bektaş-i veli külliyesi içerisinde bulunan "Karadut"; bu dut ağacı Hacı Bektaş-i eli ile çağdaş kabul edilip kutsal sayılır. Sungurlu ilçesi Çayan köyü civarında yaşlı bir dut ağacı;

Kara Kütük; Sungurlu ilçesi Ortaköy arazisi içerisinde kendi adıyla bilinen bir mevkide bulunan ve adına Kara kütük adı verilen bir ağaç kütüğünün kutsallığına inanılır.

    Kutsal kabul edilen ve haklarında ilahi manalı menkıbeler anlatılan bu ağaçları kesmenin büyük günah olduğu kabul edilir ve kesenin soyu ve yahut kolu kesilir, yakanın evi yanar inancı vardır. Bu yüzden bu ağaçlar zorunlu olmadıkça kesilmemeye çalışılır, bu da yöre insanının ağaç ve çevreye verdiği önemi, başka bir ifadeyle ağaç sevgisinin belirtisidir.


6- DİĞER KUTSAL KABUL EDİLEN YERLER

Hüseyin Gazi Türbesi; Alaca ilçesi idari sahasında bulunan "Hüseyin Gazi" köyünde yer aldığı belirtilmektedir.

Hacet Tepesi; Delice ilçesi Büyük Yağlı köyü mıntıkası; Bayat ilçesi Cacıklar köyü mıntıkası ve Sungurlu ilçesi Sarıcalar köyü mıntıkasında bu adla birer kutsal kabul edilen yerin bulunduğu belirtilmektedir.

Gelincik; Boğazkale ilçesi Mehmetbeyli, Gölpınar köyü ile Sungurlu ilçesi Ekmekçi köyü mıntıkasında bulunur ve köylüler tarafından kutsal kabul edilir.

Garipçe; Yerköy ilçesi Yukarı İhsangazili köyü ile Sungurlu ilçesi Salmanköy civarında birer adet türbesi bulunur.